Chẩm chéo – một thức chấm mang hương vị đặc sản Tây Bắc đã khiến bao du khách say đắm, mê mẩn bởi cái hương vị núi rừng là lạ nhưng vô cùng cuốn hút. Vậy chẩm chéo là gì? cách làm thức chấm này ra sao? Hôm nay, chuyên mục Mẹo vào bếp của TVN sẽ giúp bạn giải đáp nhé!

1. Chẩm chéo là gì?

Chẩm chéo (Chẳm chéo) là một loại gia vị cổ truyền có nguồn từ dân tộc Thái vùng Điện Biên, Tây Bắc và Đông Bắc Thái Lan. Chẩm chéo thường được chấm với các món xôi, món luộc, món nướng hay các món rau sống đều rất ngon và thích hợp.

Để làm chẩm chéo, người ta dùng các nguyên liệu chính như cá cơm, muối, hạt dổi, tỏi, húng lủi, rau thơm, ớt bột và sả. Một bát chéo cơ bản cần 2 nguyên liệu chính là ớt khô và bột mắc khén. Ớt được đem nướng lên cùng với tỏi và mắc khén để dậy mùi thơm. Sau đó, họ đem tất cả nguyên liệu vào giã chung với muối và bột ngọt. Vậy là đã hoàn thiện một bát chẩm chéo cơ bản. 

Đối với người dân tộc Thái, chẩm chéo là một món ăn không thể thiếu trong các bữa ăn hằng ngày. Ngoài việc dùng để chấm thịt, chấm rau, chẩm chéo còn được dùng như một món chua.

2. Cách làm chẩm chéo chuẩn ngon Tây Bắc

Chuẩn bị nguyên liệu

Để làm chẩm chéo, bạn cần chuẩn bị: 

• Bột mắc khén
• Hạt dổi
• Rau bạc hà (húng lủi)
• Rau mùi
• Rau mùi tàu
• Gừng
• Ớt tươi
• Tỏi
• Củ sả
• Muối

Cách thực hiện

Để làm chẩm chéo cơ bản, đầu tiên bạn cho tất cả các nguyên liệu rau bạc hà, húng lủi, rau mùi tàu, rau mùi, ớt tươi, sả, gừng, tỏi, hạt dổi (nếu có), bột mắc khén cùng muối vào cối rồi dùng chày giã cho thật nhuyễn. Chỉ vài bước làm cùng những nguyên liệu đơn giản, bạn đã ngay một bát chẩm chéo ngon đúng vị.

Thành phẩm

Chẩm chéo mang hương vị thơm đặc trưng của sả, gừng hoà quyện với một chút vị cay của ớt, vị thanh mát của các loại rau. Khi chấm thức ăn cùng với chẩm chéo, bạn sẽ cảm nhận được ngay cái vị ngọt, cay thơm bùi bùi.

3. Các loại chẩm chéo ngon nổi tiếng

Từ hương vị của bát chẩm chéo cơ bản, người ta có thể chế biến ra nhiều loại chẩm đa dạng, phong phú để phù hợp với từng món ăn khác nhau. 

Chéo pà (chẩm chéo cá)

Để làm được một bát chéo pà, người ta đem cá nướng lên rồi giã cùng với chéo cơ bản. Chéo pà có vị thơm nồng, kích thích vị giác dùng để chấm măng tre, măng vầu và rau luộc

Chéo tắp cáy (chéo gan gà)

Chéo tắp cáy thơm ngon đúng điệu được làm từ nguyên liệu chính là gan gà hoặc gan vịt. Người ta đem gan nướng chín trên bếp than để khử mùi tanh rồi cho vào cối, bỏ vào đó một ít lá chanh rồi giã cùng với chéo cơ bản. Chéo tắp cáy dùng để chấm với thịt gà luộc, vịt luộc rất ngon. 

Chéo nặm xổm (chéo nước chua)

Chéo nặm xổm được làm từ nguyên liệu chính là vừng, cá nướng, nước măng chua. Vừng trắng được rang lên cho thơm vàng rồi đem giã thành bột, cá nướng lên cũng giã cho thật cho thật nhỏ mịn. Sau đó, người ta trộn bột vừng và cá nướng với chéo cơ bản và một ít nước chua. Chéo nặm xổm có vị chua ngọt đậm đà dùng để chấm với rau cải non. 

Chéo pịa

Có ai ngờ thứ nước đăng đắng của ruột con trâu lại được người dân đem đi biến tấu thành món chéo pịa vô cùng độc đáo. Pịa được đem chưng lên với thịt trâu nhỏ cho dậy mùi thơm. Sau đó, đem pịa giã nhỏ, thêm một ít lá chánh rồi trộn với chéo cơ bản. Chéo pịa có vị đăng đắng, bùi bùi, kích thích vị giác dùng để chấm với thịt trâu luộc, hấp hoặc nướng thì ngon “hết sảy” 

Chéo Mak có

Chéo này được làm từ một loại quả chua tên Mak có. Mak có được cắt lấy một phần thịt rồi đem giã với chéo cơ bản (không có mắc khén). Chéo này có vị chua, hơi chát, ngọt ngọt nhè nhẹ dùng để chấm với rau má luộc. 

Chéo non đíp

Món chéo này được làm từ quả non đíp – một loại ớt chỉ thiên tươi. Điều đặc biệt của chéo non đíp là người ta không nướng ớt mà đem giã trực tiếp với muối, tỏi, bột ngọt. Chỉ vài bước làm đơn giản là đã có ngay một món chéo cay, ngọt, thanh mát dùng để chấm với mần trầu non. 

Chéo sắc chaư (chéo củ sả)

Sả được xem là linh hồn tạo nên mùi vị của món chéo sắc chaư. Người ta đem sả thái ra rồi giã nhuyễn, thêm một ít lá chanh rồi trộn với chéo cơ bản. Khi nếm thử, bạn sẽ cảm nhận được ngay cái vị cay, thơm và chát hoà quyện trong miệng. Món chéo này được người dân dùng để chấm với lá sắn non, lá vả đồ. 

Chéo hòm pẻn (chéo rau mùi)

Chéo hòm pẻn được làm từ nguyên liệu chính là rau mùi. Người ta đem chéo cơ bản trộn với rau mùi giã nhuyễn là đã có ngay một bát chéo hòm pẻn dùng để chấm với rau cải đồ và thịt heo luộc. 

Chéo khá (chéo riềng)

Chéo riềng được làm từ những lát riềng thái mỏng, thêm chút lá chanh rồi đem giã cùng với chéo cơ bản. Món chéo này mang hương vị đăng đắng, bùi bùi dùng để chấm với măng đắng đồ, nướng hoặc luộc và ăn kèm với một số loại lá như: phăck đứa, phăck chưa khàu, phăck tắp cáy,…

Chéo thúa nâu (chéo đậu tương lên men)

Có lẽ trong các loại chéo, chéo thúa nâu là được chế biến một cách cầu kỳ nhất. Để có được bát chéo thúa nâu, người ta đem ngâm hạt đỗ trong nước rồi luộc mềm, đãi cho sạch vỏ. Khi đậu đã ráo nước, họ đem gói vào lá cho lên men. Lúc đậu đã dậy mùi thơm cũng là lúc mang đi trộn cùng với muối, ớt cho hãm bớt mùi hăng lại rồi nặn thành những chiếc bánh, phơi thật khô trên bếp. 

Để chế biến chéo thúa nâu, người ta chỉ cần nướng bánh trên than cho vàng thơm rồi đem giã cùng với chéo cơ bản là đã có ngay một bát chéo với mùi thơm rất đặc trưng dùng để chấm thịt gà, thịt lợn sữa hoặc măng. 

Chẩm chéo bạn có thể dùng để chấm cùng thịt trâu gác bếp hay cá nướng, gà nướng,… Chắn chắc ăn một lần sẽ nhớ mãi hương vị chẩm chéo Tây Bắc này đấy.

Phạm Thị Phượng Nhiên